Yatırım, belirli bir kaynağın ya da değerin daha büyük gelir sağlamak amacıyla kalıcı bir biçimde kullanılmasıdır. Yatırım şirketinize karşılıksız verilen bir hediye değildir. Tipik bir girişim birkaç yatırım turuna girer ve her turda şirketi bir adım ileriye taşıyabilmek için yeterli parayı toplamaya çalışır. AirBnb ve Mail Chimp gibi örnekler, yatırım turlarını başarılı bir şekilde yönetmiş ve yatırım aldıktan kısa bir süre sonra hızla büyümeye geçmiştir. Eğer bir yatırımın nasıl çalıştığını bilirseniz bu süreçte kolayca ilerlemeniz mümkündür.
Her yatırım aldığınızda şirketinizin bir parçasından daha vazgeçiyorsunuz demektir. Daha fazla yatırım aldıkça şirketinizden daha fazla pay vereceksiniz. Burada pay olarak söz edilen şirketin öz kaynakları yani hissesidir. Hisse verdiğiniz her kişi şirketin ortağı haline gelir.
Pastanın Bölünmesi
Şirket hisselerini temel olarak bir pastanın dilimlere bölünmesi gibi düşünebilirsiniz. Bir işe başladığınızda pastanız oldukça küçüktür. %100’üne sahip olduğunuz bu pastayı bir lokma olarak düşünebilirsiniz. Dışarıdan yatırım aldıkça şirketiniz, dolayısı ile pastanız da büyür. Daha büyük pastadaki sahip olduğunuz pay, yüzde yüzüne sahip olduğunuz pastadan çok daha büyüktür. Sergey ve Larry Google’ı halka arz ettiğinde her birinin sahip olduğu pay %15’ti fakat bu %15’lik pay oldukça büyük bir parçaydı.
Yatırım Evreleri
Fikir Evresi
Bu aşamada yalnızca siz yer alıyorsunuz. Oldukça keskin bir zekânız ve birden fazla dünyayı değiştirecek fikriniz var. Sonunda bir fikirde karar kılıp onun üzerinde çalışmaya başlıyorsunuz. Fikir üstüne çalışmaya başladığınız gün, bir değer üretmeye başladınız demektir. Bu değer ilerleyen aşamalarda şirketin öz kaynaklarına, hisselerine dönüşecektir. Fakat şu anda tek başınasınız, bu fikrin %100’üne sahipsiniz, henüz şirketinizi kurmadınız ve hisseler üzerine düşünmeye başlamadınız bile.
Ortaklık Evresi
Fikrinizi fiziksel bir prototipe dönüştürmeye karar verdiğinizde, işin düşündüğünüzden uzun süreceğini fark ettiniz. (Hemen her zaman böyledir) Bir başka insanın yeteneklerinden faydalanabileceğinizi biliyorsunuz. Bu yüzden bir ortak arayışına girdiniz. Hem hevesli hem de zeki bir ortak buldunuz ve fikrin üzerine birkaç gün kafa yordunuz. Bu aşamada ortağınızın bu fikre gerçekten bir değer katabileceğini fark ettiniz. Ardından ona ortaklık teklif ettiniz.
Fakat bu aşamada ortağınızın katkılarına karşılık bir ödeme yapamayacak durumdasınız. (Yapabilseydiniz bu kişi ortağınız değil çalışanınız olurdu.) Bu yüzden ona yapacaklarının karşılığında iyi bir hisse önermeniz gerekiyor. Pastanızın yüzde kaçlık dilimini teklif edeceksiniz?
%20 mi teklif edeceksiniz yoksa bu oran çok mu az? %40? Günün sonunda bu girişime hayat veren sizin fikriniz. Fakat ardından fikir aşamasındaki girişiminizin ortaya büyük bir değer koymadığını anladınız ve ortağınız da bu fikir için kendini büyük bir riske atıyor. Aynı zamanda ortağınız işin diğer yarısını yapabilecek kabiliyette. Bu yüzden %50’de karar kıldınız. Diğer türlü bu kişi daha az motive olmuş olacaktı.
Gerçek ortaklık karşılıklı saygı üzerine kurulur. Saygı da adalet üzerine gelişir. Adil olmayan her ortaklık er ya da geç bozulacaktır. Bu durum muhtemelen girişiminizi kurarken hayal ettiğiniz son şeydir. Bu yüzden ortağınıza %50 verin.
Ortaklığınızdan 6 ay sonra günde 3 öğün makarna yediğinizi fark ettiniz. Yatırım almanız gerekiyor. Doğrudan bir risk sermayesine gitmeyi tercih ederdiniz fakat ortaya henüz çalışan bir ürün koyamadınız. Bu yüzden diğer seçenekleri araştırmaya başladınız.
Aile ve Arkadaşlardan Yatırım Almak
Gazeteye “Parlak bir girişime yatırım fırsatı” şeklinde bir ilan vermeyi düşündünüz. Fakat bir avukat arkadaşınız bazı yasaları ihlal edebileceğiniz konusunda sizi uyardı. Çünkü siz bu durumda “halktan para isteyen özel şirket” durumuna düşüyorsunuz ve özel şirketlerin bunu yapması yasaktır. Peki kimden para alabilirsiniz?
1. Akredite Yatırımcılar
Akredite yatırımcılar, banka hesabında 1 milyon dolar olan ya da yıllık 200.000 dolar kazanan insanlardır. Devlet onların sizinki gibi riskli şirketlere yatırım yapabilecek kadar zeki ve tecrübeli olduğunu düşünür. Böyle birini tanıyorsanız şanslı gruptasınız demektir. Eğer tanımıyorsanız o zaman arkadaşlarınızdan ya da ailenizden para istemeniz gerekecek.
2. Aile ve Arkadaşlar
Girişimcilerin çoğu ilk şirketlerini kurarken ailelerinden ya da arkadaşlarından yatırım almaktadırlar. Aileniz ve arkadaşlarınızdan para istemek kolaydır, çünkü yıllardır onları tanıyorsunuz. Yeteneklerinizi ve neler yapabileceğinizi onlara daha kolay anlatabilirsiniz. Buradaki dezavantaj ise iş ile kişisel yaşamınızın birbirine karışmasıdır. İlerleyen aşamalarda hayat sizin için daha karmaşık hale gelebilir. Bu aşamada size yatırım yapabilecek bir tanıdığınızdan şirketinizin %5’ine karşılık 15.000 dolar almaya karar verebilir ya da prototipinizi çıkana kadar 6 ay daha makarnaya talim etmeyi tercih edebilirsiniz.
Şirket Kurma Evresi
Bir tanıdığınıza şirketin %5’ini verip, şirketinizi kurmak için gerekli işlemleri hallettiniz. Eğer Silikon Vadisi’ndeyseniz şirket kurmak için ya LegaZoom online hizmetine 400 dolar ödediniz ya da avukat bir arkadaşınıza 2000 dolar vererek gerekli işlemlerin yapılmasını sağladınız. Tanıdığınıza vereceğiniz %5’i ve gelecekteki çalışanlarınız için %20’lik bir dilimi opsiyon havuzu tanımladınız. Opsiyon havuzu tanımlamış olmanızın 2 sebebi bulunmaktadır:
1. Gelecekteki yatırımcılar böyle bir yapılanmanızın olmasını isteyeceklerdir2. Bu stok sizin ve ortağınızın hiçbir şey yapamayacağı güvenli bölgedir
Melek Yatırım Turu
Tanıdıklarınızdan aldığınız para 6 ay içerisinde bitecek gibi görünüyor, bu yüzden şimdiden kendinize yeni yatırım kaynakları aramanız gerektiğini fark ettiniz. Eğer paranız biter ve yatırım alamazsanız şirketiniz ölür. Bu yüzden aşağıdaki seçeneklere göz atmaya başladınız:
1. Kuluçka merkezleri ve girişim hızlandırıcılar, girişim şirketlerine genellikle çalışma alanı, mentör ve yatırım desteği vermektedir. Bu yerlerin yatırım desteği genellikle şirketin %5-%10’una karşılık 25.000 dolar civarıyla sınırlıdır. Fakat Y Combinator’den Paul Graham gibi mentörler bir girişim için paradan çok daha kıymetlidir.2. Melek Yatırımcılar – 2013 yılının ilk çeyreğinde melek yatırım turu ortalama 600.000 dolar civarındaydı. Bu iyi haber. Kötü haber ise melek yatırımcılar bu parayı bir girişimin değerlemesi 2,5 milyon dolar civarındaysa vermektedirler. Bu yüzden eğer şirketinizin değeri 2,5 milyon dolarsa meleklerden para isteyebilirsiniz.
Şirketinizin değerlemesini nasıl mı yapacaksınız? En iyi senaryonuza bakın. Diyelim ki şirketi daha yeni kurdunuz fakat prototipi tamamlamaktan çok da uzak değilsiniz. Bu prototipe bakıp 1 milyon dolar edebileceğini düşünen bir melek yatırımcı buldunuz. Bu yatırımcı şirketinize 200.000 dolar yatırım yapmayı kabul etti.
Şimdi bu melek yatırımcıya vereceğiniz yüzdeyi hesaplayalım. Bu değer %20 değildir. Para öncesi değerlemeyi ve yatırım sonrası değeri hesaplarsak:
$1.000.000 + $200.000 = $1.200.000 (yatırım sonrası değer)
Önce parayı alıp sonra hisseyi vermişsiniz gibi düşünün. Eğer yatırım öncesi değere göre verilecek yüzdeyi hesaplarsanız, melek yatırımcı şirketinize katılmadan önceki değer üzerinden pay vermiş olursunuz.
Şimdi yapılan yatırımı, yatırım sonrası değere bölerseniz: $200.000 / $1.200.000 = 1/6 = %16,7
Melek yatırımcı şirketinizin %16,7’sini ya da 1/6’sını alır.
Yatırım Nasıl Çalışır? – Pastayı Dilimlere Ayırmak
Siz, ortağınız ve şirketinize ortak olan tanıdığınız ne durumda? Toplamda size ne kadar yüzde kaldı? Hisselerinizin toplamı belirli oranında azalmış olacaktır. Peki, bu azalma kötü bir haber midir? Hayır, çünkü siz yatırım aldıkça pastanız da büyüdü. Diğer yandan hisse azalması kötüdür çünkü şirketin kontrolünü kaybediyorsunuz.
İdeal durum nasıl olmalıdır? Yalnızca ihtiyaç duyduğunuzda ve yalnızca saygı duyduğunuz kişilerden para alın. Çalışanlardan ya da diğer kişilerden para almak gibi seçenekler aklınıza gelebilir fakat uzun vadede bu yatırım sizi aşağıya çekecektir.
Risk Sermayesi Yatırım Turu
Nihayet ürününüzün ilk versiyonunu geliştirdiniz, bir miktar kullanıcınız ve trafiğiniz var. Artık risk sermayesi yatırımcılarına yaklaşabilirsiniz. Bir risk sermayesi yatırımcısı size ne kadar verecektir? En az 500.000 dolar. Diyelim ki bir yatırımcı şirketinizi 4 milyon dolar olarak değerledi. Bu sizin yatırım öncesi değerinizdir. Ve bu kişi size 2 milyon dolar yatırım yapmak istediğini söyledi. Melek yatırım turundaki aynı matematiği kullanacak olursak bu yatırımcı şirketinizin %33,3’ünü alacaktır. Evet, düşündüğünüz gibi artık şirket onun şirketi…
İlk risk sermayesi yatırım turunuz Seri A olarak adlandırılmaktadır. Seri A’yı tamamladıktan sonra Seri B ve C’ye de gidebilirsiniz. Burada 3 farklı senaryo değerlendirilebilir:
1. Eğer yatırımınız biter ve kimse size yatırım yapmak istemezse şirketiniz ölür.2. Birilerinin satın almak isteyeceği büyüklüğe ulaşmak için yeterli yatırımı alır, şirketi büyütür ve satarsınız.3. Çok sayıda yatırım turundan sonra şirketinizi halka arz edersiniz.
Şirketler Neden Halka Arz Edilir?
Şirketlerin halka arz edilmesinin iki temel nedeni bulunmaktadır. Teknik olarak halka arz, yatırım almanın başka bir yoludur fakat bu sefer milyonlarca sıradan insan size yatırım yapar. Halka arz ile bir şirket hisselerini borsada satabilir ve borsa üzerinden herkes bu hisseleri satın alabilir. Herkesin doğrudan çok sayıda şirket hissesini satın alabilmesi, bireysel yatırımcılara gidip onlardan yatırım almaktan çok daha kolay görünmektedir.
Halka arzın diğer bir sebebi ise bu aşamaya kadar siz dahil pek çok yatırımcı kısıtlanmış hisse karşılığında bu şirkete para yatırdı. Kısıtlanmış hissenin anlamı sizin kolayca çıkıp bu hisseleri para karşılığında satamamanız demektir. Neden? Çünkü bu hisseler halka arza kadar devlet tarafından doğrulanmış hisseler değildir. Devlet halka arz dokümanlarını görmeden bu hisseleri herhangi birine satamazsınız. Devlet sıradan insanların girişim şirketlerine yatırım yapmalarını güvenli bulmamaktadır. Tabii ki otomatik olarak bu kişiler yüksek geri dönüşlü yatırımların da dışında tutulmuştur. Bu yüzden halka arz ile şirkete bu zamana kadar yatırım yapmış olan kişiler hisselerini paraya dönüştürebileceklerdir.
Şirketinizi halka arz etmenizi gerçekten isteyen bir başka grup insan daha bulunmaktadır. Goldman Sachs ve Morgan Stanley gibi yatırım bankacıları. Onlar sizi arayıp ana yükleniciniz olmak ister. Ana yükleniciler halka arz dokümanlarını hazırlayan ve sizin hisselerinizi zengin müşterilere satmaya çalışan kuruluşlardır. Peki, yatırım bankacıları neden bu kadar isteklidir? Çünkü halka arz ile şirketinizin topladığı tüm paranın %7’sini alırlar. Diyelim ki şirketiniz 235 milyon dolara yükseldi, yatırım bankacısının buradan alacağı miktar 16,5 milyon dolar olacaktır. Bu da 12 bankacıdan oluşan bir ekibin 2-3 haftalık çalışmasının karşılığıdır.
The post Silikon Vadisinde Yatırım Süreci Nasıl İlerler? appeared first on Etohum.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder